Door GERARD Dielessen
Tweedeling. Polarisatie. Onder druk staande democratieën. Angst. Misinformatie. Het zijn woorden die tijdens SXSW in Austin met regelmaat voorbijkomen tijdens de verschillende sessies. Al dan niet aangejaagd door de technologisering van onze samenleving. Programmadirecteur Hugh Forrest deed een voor SXSW opmerkelijke ontboezeming toen hij Bluesky CEO Jay Graber introduceerde:
Forrest ging in zijn inleiding terug naar 2007, toen Twitter op SXSW gelanceerd werd.
“In 2007 most of us thought that social media would change the world for the better. While social media has done a ton of great things, yes, we can agree on that, it has also contributed significantly to so many of our problems: extreme division, misinformation, isolation, loneliness, suicide.”
Ware woorden van de program director.
Of Bluesky hier verandering gaat brengen zullen we zien. Het is in ieder geval een hele opgave.
Wat mij betreft mag veel meer worden verwacht van de talloze initiatieven die mensen in de grassroots van onze samenlevingen ontwikkelen. Want daar moet het gebeuren. Dat is de beste plek om tegenstellingen te overbruggen en mensen met elkaar te verbinden. Wel met de hulp van (vooral) lokale en regionale (publieke) media die hun verhalen kunnen vertellen. Dat bleek al uit de sessies met de burgemeesters en met de jonge leiders, waar ik eerder over schreef. En ook uit de bijeenkomst Innovating Democracy: New ways to power the people. Conclusie: de ommekeer moet plaatsvinden in de haarvaten van onze maatschappij. En nergens anders. Dus niet in ‘Den Haag’ of in ‘Washington.’
Aannames herzien
In een tijdperk waarin democratische systemen wereldwijd onder druk staan, werd tijdens deze sessie duidelijk dat het essentieel is om bestaande aannames te herzien en nieuwe strategieën te ontwikkelen voor burgerbetrokkenheid. Tijdens de discussie werd de noodzaak duidelijk dat de valkuilen van traditionele opvattingen over democratie in kaart moeten worden gebracht; dat innovatieve ontwerpprincipes voor online participatie moeten worden verkend; de transformerende kracht van persoonlijke verhalen moet worden gebruikt en de cruciale rol van publieke media in het revitaliseren van democratische processen moet worden ingezet.
Panelleden Deepti Doshi van New Public, Kurt Grey, professor in psychology and neuroscience, Josh Burgess van Democracy Next waren het onder leiding van Kevin O’Neil van The Rockefeller Foundation benadrukten in koor dat het een misvatting is dat democratie uitsluitend op nationaal niveau plaatsvindt. Deze perceptie leidt tot desinteresse in gemeenteraadsvergaderingen, buurtinitiatieven en andere vormen van lokale besluitvorming. Studies tonen aan juist aan dat op lokaal niveau burgerparticipatie het meest directe impact heeft op levenskwaliteit.
De aanname dat gekozen politici de ‘exclusieve’ dragers van democratische verantwoordelijkheid zijn, ontkent het principe van gedeelde soevereiniteit. In werkelijkheid functioneert democratie optimaal wanneer burgers zichzelf zien als mede-architecten van beleid en niet als passieve toeschouwers. Of zoals Josh Burgess het benadrukte: "Democratie is geen sportevenement waar je naar kijkt – het vereist actieve deelname van iedereen die eraan deelneemt. En: “Deze mentaliteitsverandering is cruciaal in een tijd waarin technologische middelen nieuwe vormen van directe participatie mogelijk maken.”
Persoonlijke verhalen
Hugh Forrest van SXSW zei het feitelijk al impliciet toen hij Jay Graber van Bluesky aankondigde: traditionele sociale mediaplatforms, gedreven door advertentie-inkomen, blijken vaak polariserend te werken. Toch kunnen innovatie online publieke ruimtes een belangrijke bijdrage leveren aan de innovatie van onze democratie, zo betoogde Deepti Doshi met veel overtuiging. “Door posts vooraf te laten modereren en lokale bedrijven te betrekken als sponsoren, creëren dergelijke platforms veilige ruimtes voor constructieve dialogen. Het zijn dan betekenisvolle interacties die de sociale infrastructuur versterken.”
Josh Burgess pleitte voor meer experimenten met burgerberaden. “Zorgvuldig gestructureerde discussieformats kunnen de kwaliteit van de politieke gesprekken radicaal verbeteren. En door deelnemers verplicht te laten luisteren naar persoonlijke verhalen voordat ze zelf argumenteren, ontstaat een cultuur van wederzijds respect.”
Er moet een slag worden gemaakt van ‘abstractie naar werkelijkheid.’ Persoonlijke verhalen dus, die functioneren als katalysator in politieke dialogen door morele dilemma's te verankeren in concrete ervaringen. Een deelnemer aan een burgerberaad over immigratiebeleid reflecteerde dit uitgangspunt als volgt: "Toen ik hoorde hoe Maria's grootouders als vluchtelingen een nieuw bestaan opbouwden, besefte ik dat wetten over gezinshereniging geen abstracte cijfers zijn, maar mensenlevens.” Dergelijke ervaringen leiden tot een paradigmaverschuiving van ideologisch debat naar gezamenlijk probleemoplossend denken. Een weg die volgens neurowetenschapper Kurt Grey heel effectief is. “Op deze manier ontstaat emotionele betrokkenheid, begrip en ontstaat breder draagvlak.”
Rol en bijdrage van de media
Tijdens de discussie werd duidelijk dat de panelleden een belangrijke rol zien weggelegd voor de publieke mediabedrijven als het gaat om het ‘heruitvinden’ van onze democratie. Publieke media-instellingen hebben immers een maatschappelijke verantwoordelijkheid, zo luidde hun conclusie. “Ze moeten zich transformeren van eenrichtingszenders naar platformen voor co-creatie.” Een voorbeeld is het ‘Democratisch Laboratorium’ van de Deense omroep DR, waar burgers via interactieve tools direct meeschrijven aan beleidsvoorstellen onder het motto: "Onze rol is niet langer het verspreiden van alleen informatie, maar ook het faciliteren van collectieve intelligentie.” Mooi initiatief.
En zo ontwikkelde de Finse publieke omroep YLE een "Democratie Dashboard" waar gebruikers kunnen zien hoe hun lokale vertegenwoordiger stemt, welke lobbycontacten plaatsvinden, en hoe dit relateert aan verkiezingsbeloften. Ook een mooi initiatief.
Democratische vernieuwing vereist dus eigenlijk drie pijlers:
1. Het doorbreken van verouderde aannames,
2. Het herontwerpen van participatiemechanismen,
3. Het benutten van de transformerende kracht van persoonlijke verbinding en verhalen waarin publieke media een belangrijke ondersteunende rol kunnen spelen vanuit hun maatschappelijke verantwoordelijkheid.
Dit alles betekent samengevat:
· Implementeer verplichte burgerschapslaboratoria op lokaal niveau waar inwoners via gamified scenario's democratische dilemma's ervaren.
· Ontwikkel een Europees certificeringskader voor democratisch verantwoorde sociale mediaplatforms.
· Investeer in narratieve bemiddelingsteams die bij politieke impasses persoonlijke verhalen inzetten als brug tussen tegenpolen.
· Creëer hybride publieke media hubs die fysieke en digitale participatiekanalen integraal verbinden.
Of zoals een visionair politicoloog het verwoordde tijdens de bijeenkomst: "De democratie van morgen wordt niet gebouwd in parlementsgebouwen, maar op de talloze momenten waarop burgers elkaar in gesprek gaan.”
Dit citaat benadrukt nog eens dat democratische innovatie begint bij het herwaarderen van menselijke verbinding als fundament van collectieve besluitvorming. Of zoals ik wel vaker betoog: ga met elkaar in discussie op basis van uitgangspunten in plaats van op basis standpunten.