Keynote: A Conversation About Online Security and Confidentiality with Signal President Meredith Whittaker
Door: Gerson Veenstra (met hulp van ChatGPT)
Stoppen met WhatsApp en overstappen op Signal? Je hebt jezelf die vraag de afgelopen tijd vast een keer (of vaker) gesteld. Sterker nog: Signal groeit het hardst in Nederland. Zelf heb ik ervoor gekozen om de overstap (nog) niet te maken, maar ik zit uiteraard wel op Signal. Belangrijkste reden om niet over te stappen is dat Signal nog wat mogelijkheden mist die WhatsApp wel heeft en nogal relevant zijn voor bijvoorbeeld EenVandaag. Andere reden is dat in mijn omgeving veruit de meeste mensen WhatsApp (nog) gebruiken. Toch ben ik me wel degelijk bewust van wat ik van mezelf 'weggeef' aan Meta en ben ik het niet eens met de keuzes die het bedrijf maakt en zet deze keynote me weer aan het denken.
Meredith Whittaker maakte meteen duidelijk: privacy is niet iets nieuws en het is zeker niet alleen voor mensen die ‘iets te verbergen’ hebben. “Iedereen heeft altijd iets te verbergen. We sluiten allemaal de deur als we naar de badkamer gaan. We praten anders met een beste vriend in crisistijden dan met een baas.” Privacy is geen luxe, het is de basis voor hoe we relaties aangaan, hoe we vrij denken en hoe we onszelf kunnen zijn zonder angst.
Privacy is geen abstract idee
Toch is privacy steeds moeilijker te beschermen. “Een handvol organisaties heeft toegang tot ongelooflijk gedetailleerde en intieme data over ons en onze gemeenschappen.” En dat is niet zonder risico’s. Wie macht heeft, kan die informatie misbruiken - om mensen te manipuleren, te controleren of zelfs te onderdrukken. Dat maakt privacy geen abstract idee, maar een essentiële voorwaarde voor een eerlijke samenleving.
Het probleem, volgens Whittaker, is dat we privacy hebben laten versmallen tot een technocratisch begrip, iets steriels en afstandelijks. Terwijl het in de kern draait om iets heel menselijks: veiligheid, vrijheid en autonomie. “We hebben ruimtes nodig waarin we écht privé kunnen zijn. Dat is precies wat Signal probeert te bieden.”
Big tech kan met data doen wat ze willen
“Stel je voor dat elke boodschap die je ooit hebt gestuurd, in één database staat. En dat een link naar die database wordt gedeeld met iedereen die je kent. Je baas. Je beste vriend. Je vader. Die ene rare kerel die altijd op Thanksgiving komt. Iedereen. En een AI-bot vat het allemaal samen: elke roddel, elke leugen omdat je nog geen koffie had gehad, elke keer dat je kritiek had op een collega, elke keer dat je iets persoonlijks met je dokter deelde. Hoeveel van je leven zou dat overleven?”
Dat is de realiteit van big tech, zegt ze. Meta, Google en anderen hebben deze informatie en kunnen ermee doen wat ze willen - of wat de regering die op dat moment aan de macht is van hen vraagt. “Ik wil niemand meer horen zeggen dat ze niet om privacy geven.” Want als we echt begrijpen wat op het spel staat, kunnen we werken aan een wereld die minder draait om surveillance en meer om de bescherming van onze vrijheid. “Een wereld die er meer uitziet als Signal en minder als deze gecentraliseerde machtsstructuur.” Er klinkt applaus in de zaal.
Hoe AI de deur openzette naar een steeds agressiever verdienmodel
Meredith Whittaker heeft geen illusies over de impact van het verzamelen van data en hoe het verweven zit in de manier waarop technologiebedrijven opereren. Ze schetst een wereld waarin gigantische hoeveelheden data niet alleen worden verzameld, maar ook structureel worden ingezet om mensen te manipuleren en in de gaten te houden. "Het probleem met AI is niet alleen wat het kan, maar op welk fundament het gebouwd is. En dat fundament is massale dataverzameling."
Ze neemt het publiek mee in een korte geschiedenisles: hoe de huidige AI-boom rond 2012 ontstond, toen techbedrijven ontdekten dat machine learning-algoritmes ineens wél werkten - als er tenminste genoeg data en rekenkracht beschikbaar was. Die ontdekking zette de deur open naar een steeds agressiever verdienmodel, waarbij bedrijven als Google en Meta zich volledig stortten op het optimaliseren van engagement. "AI is niet uit het niets ontstaan. Het is groot geworden doordat bedrijven zich realiseerden dat ze met enorme hoeveelheden data en rekenkracht menselijke gedragingen konden sturen - en dat werd direct ingezet om mensen langer op hun platforms.
Dataverzameling als de norm
Volgens Whittaker is dat de kern van het probleem. AI zoals we dat nu kennen is afhankelijk van eindeloze datastromen. Hoe meer bedrijven weten over gebruikers, hoe beter ze hen kunnen manipuleren - of het nu gaat om reclame, politieke beïnvloeding of controle door autoriteiten. En daar ligt het echte gevaar: "We hebben een samenleving gecreëerd waarin dataverzameling niet de uitzondering is, maar de norm."
Ze benadrukt dat Signal daar fundamenteel anders in staat. Terwijl andere bedrijven encryptie gebruiken als een dun laagje beveiliging over een systeem dat nog steeds draait op dataverzameling, is bij Signal privacy de kern. "Bij WhatsApp zit encryptie als een dunne laag in een enorm systeem dat draait op het verzamelen van metadata. Signal doet dat niet. Bij ons is privacy niet een extraatje - het is de basis."
Wanneer haar wordt gevraagd hoe Signal omgaat met druk van overheden om achterdeurtjes in te bouwen, is ze glashelder: "Ik zeg nee." Ze legt uit dat er simpelweg geen data is om over te dragen. "De enige manier om data te beschermen, is door het niet te verzamelen. Je kunt me thuis opzoeken, doen wat je wilt, maar ik heb die gegevens niet."
Signal is niet te koop
En hoe zit het dan met Signal’s verdienmodel? Het bedrijf is een non-profit en draait op donaties. Dat is niet altijd makkelijk, geeft ze toe, maar het zorgt er wel voor dat ze onafhankelijk blijven. "Tech draait op data en advertenties. Wij hebben dat hele model afgewezen. Als we een commercieel bedrijf waren, zou er altijd druk zijn om tóch iets van data te verzamelen, iets van concessies te doen. Dat kunnen en willen we niet riskeren."
Ze krijgt een applaus als ze benadrukt dat Signal niet te koop is, ongeacht hoeveel geld iemand ervoor biedt. Maar donaties? Die zijn welkom. En als iemand in de zaal toevallig 50 miljoen dollar wil geven, dan staat daar een donatieknop voor klaar. "Kijk, we gaan nooit een inkomensdrempel invoeren. Signal moet voor iedereen beschikbaar zijn, ongeacht of je geld hebt of niet. Dat betekent dat mensen die het wél kunnen missen, mogen helpen om het in stand te houden."
Wat is uiteindelijk het verschil tussen Signal en andere berichtendiensten? Volgens Whittaker is het simpel: "Er is geen catch. Geen advertenties, geen tracking, geen verborgen agenda. Het is gratis. Het is veilig. En het werkt."
Geen hopeloze zaak
Whittaker sluit af met een kritische blik op de manier waarop techbedrijven functioneren en hoe hun belangen vaak lijnrecht tegenover het publieke belang staan. Volgens haar is het niet zo dat de mensen in Silicon Valley per se slechte bedoelingen hebben. Maar ze opereren binnen een systeem waarin de belangen van aandeelhouders altijd op de eerste plaats komen. "Je zit daar met een stel McKinsey-consultants, je hebt targets die je moet halen en je wilt niet dat die ene vent in je board boos op je wordt. Ondertussen heb je thuis ook dingen aan je hoofd - schoolaanmeldingen voor je kinderen, een lekkend zomerhuis - en dus doe je wat nodig is om de cijfers goed te houden. Dat is hoe het werkt."
Ze wijst erop dat deze manier van werken geen uitzondering is, maar de norm. "Dit is geen kwestie van goed of kwaad. Het zijn perverse marktincentives die bepaalde praktijken hebben genormaliseerd." Techbedrijven hebben nu een ongekende hoeveelheid macht, maar worden gestuurd door een logica die draait om groei, winst en concurrentie. "Niemand in een bestuurskamer gaat zeggen: 'Ik denk dat we dit AI-ding moeten heroverwegen.' Diegene wordt gewoon uit de board geknikkerd."
Wat haar betreft is het geen hopeloze zaak, maar het betekent wel dat verandering niet uit de top zal komen. "We kunnen deze realiteit onder ogen zien en daar iets aan doen. Maar dat begint met begrijpen hoe het systeem werkt en waarom het is zoals het is."
Terugkijken kan hier:
Verantwoording: voor het schrijven van dit verslag heb ik hulp gehad van ChatGPT. De basis is van mezelf, met hulp van het transcript heb ik de tekst verder uitgebreid.