AI in de geestelijke gezondheidszorg? 'We moeten ook de risico’s van níet gebruiken inzien'

Door: Gerson Veenstra (met hulp van ChatGPT)

Als AI ergens een grote impact op heeft, dan is het op de gezondheidszorg. En omdat ik daar helaas nogal veel mee in aanraking kom, vind ik het een ontzettend interessant thema. Dat huidkanker met de hulp van AI in seconden kan worden gevonden en er geen dermatoloog nodig is die je lichaam centimeter voor centimeter met het oog controleert? Fantastisch! Deze sessie gaat over geestelijke gezondheid. 

Zelf gebruik ik chatbots voor psychische zorg vaak als voorbeeld in discussies over de positieve en negatieve kanten van AI. Je zou kunnen zeggen: zoiets persoonlijks en kwetsbaars zou je niet aan een chatbot moeten overlaten, dat is mensenwerk. Maar als je psychische problemen hebt en je hoort dat je door wachtlijsten minstens een halfjaar op een psycholoog moet wachten, wat dan? 

Hoe AI al wordt ingezet in de geestelijke gezondheidszorg

Hoewel veel mensen AI pas echt leerden kennen in 2022 met de komst van ChatGPT, wordt het in de geestelijke gezondheidszorg al langer toegepast. In deze sessie deelden experts van The Trevor Project, ReflexAI, het Meadows Institute en de Partnership to End Addiction hoe AI nu al levens redt. Dit zijn een paar praktische voorbeelden:

  • AI helpt bij crisisinterventie: The Trevor Project gebruikt AI om chats en gesprekken met jongeren te analyseren en sneller te signaleren wanneer iemand suïcidaal is. Hulpverleners krijgen automatisch een seintje als een gesprek urgent lijkt. Dit bespaart kostbare minuten.
  • Verslavingszorg op maat: AI wordt ingezet om mensen met een verslaving te ondersteunen. Partnership to End Addiction gebruikt AI om trends te analyseren en gepersonaliseerd advies te geven aan ouders en zorgverleners.
  • Veteranen ondersteunen: ReflexAI ontwikkelde AI-modellen die veteranen helpen bij psychische klachten door middel van interactieve gesprekken. De AI begeleidt hen bij het vinden van hulpbronnen en copingstrategieën.
  • Betere informatievoorziening in ziekenhuizen: In spoedeisende hulpafdelingen kan AI al helpen om zorgteams beter voor te bereiden. Een simpel voorbeeld: een ambulance kan met een AI-gestuurde app aangeven welke apparatuur en specialisten nodig zijn nog voordat de patiënt arriveert. Dit bespaart waardevolle tijd.

Maar misschien wel de meest impactvolle toepassing die in deze sessie werd besproken, is hoe AI wordt gebruikt om hulpverleners beter te trainen.

AI als trainingspartner voor hulpverleners

Een van de grootste uitdagingen in de geestelijke gezondheidszorg is het opleiden van professionals. Therapie en crisisinterventie zijn geen exacte wetenschap; ervaring en inschattingsvermogen spelen een enorme rol. Traditionele training bestaat vaak uit theorie en gesimuleerde gesprekken, maar AI voegt daar een compleet nieuwe laag aan toe.

Een AI-model kan getraind worden op duizenden echte cases en patronen herkennen die voor een mens niet altijd even duidelijk zijn. Dit betekent dat AI een hulpverlener kan trainen met realistische scenario’s, compleet met dynamische gespreksveranderingen op basis van de reacties van de trainee.

Meteen feedback

Bijvoorbeeld: een hulpverlener in opleiding oefent een gesprek met een AI die een jongere nabootst die mogelijk suïcidaal is. In plaats van een vast script volgt de AI de natuurlijke flow van het gesprek. Maakt de trainee een verkeerde inschatting? Dan kan de AI meteen feedback geven.

Volgens de sprekers is dit een grote verandering. Waar een traditionele training misschien eens per kwartaal plaatsvindt, kunnen trainees met AI dagelijks oefenen. Dit verlaagt de drempel om te experimenteren en te leren. Deze ervaring heb ik zelf ook met het trainen van het interactieteam van EenVandaag voor het doen van journalistieke webcare. Vooral de directe feedback is heel waardevol. 

AI als coach tijdens het werk

Naast training vooraf kan AI ook helpen tijdens daadwerkelijke gesprekken. The Trevor Project test AI-systemen die real-time-suggesties geven aan hulpverleners tijdens chats met jongeren in crisis. Het betekent niet dat AI het werk overneemt, maar het helpt om sneller de juiste woorden te vinden en te reageren op subtiele signalen in de communicatie.

Daarnaast kan AI analyses maken van eerdere gesprekken en patronen herkennen die een mens misschien mist. Bijvoorbeeld: als een jongere in meerdere gesprekken subtiele verwijzingen maakt naar zelfbeschadiging, maar dat nooit expliciet benoemt, kan AI deze rode vlaggen eerder signaleren en het zorgteam waarschuwen.

Meer maatwerk, minder generieke trainingen

Traditionele trainingen zijn vaak voor iedereen hetzelfde, maar AI maakt maatwerk mogelijk. AI kan analyseren waar een individuele trainee moeite mee heeft en daarop aangepaste oefeningen aanbieden. 

Heeft iemand moeite met het herkennen van depressieve signalen bij jongeren? Dan kan AI specifiek daarop focussen in de training. Dit betekent dat elke trainee precies de begeleiding krijgt die hij of zij nodig heeft.

AI en ethiek: hoe train je medewerkers daarop?

Een belangrijk onderdeel van de sessie was de ethische kant van AI in de geestelijke gezondheidszorg. AI biedt geweldige mogelijkheden, maar brengt ook risico’s met zich mee. Een van de grootste zorgen is dat AI niet mag leiden tot een verschraling van zorg. AI moet hulpverleners ondersteunen, niet vervangen. Bovendien moet de data die AI gebruikt ethisch verantwoord worden verzameld en verwerkt.

Training speelt hierin een cruciale rol. Medewerkers moeten niet alleen weten hoe ze AI kunnen inzetten, maar ook begrijpen wanneer en waarom ze AI gebruiken. Medewerkers krijgen trainingen om AI-gestuurde systemen correct te interpreteren en kritisch te blijven kijken naar de uitkomsten. Ze leren waar bias kan ontstaan in AI-modellen en hoe ze deze risico’s kunnen minimaliseren. Het draait niet alleen om techniek, maar ook om ethische besluitvorming en menselijke controle.

Conclusie: AI kan zorg menselijker maken

Het beeld dat AI geestelijke gezondheidszorg onpersoonlijk maakt, klopt niet. Sterker nog, als AI goed wordt ingezet, kan het zorg juist menselijker maken. Hulpverleners krijgen betere training, patiënten krijgen sneller ondersteuning en crisisinterventies verlopen efficiënter.

De sprekers benadrukken dat we moeten stoppen met alleen te praten over de risico’s van AI en ook de risico’s van níet gebruiken moeten inzien. Een piloot zonder vluchtsimulator zou ondenkbaar zijn. Waarom zouden we dan verwachten dat hulpverleners zonder AI-optimalisatie hun werk perfect kunnen doen?

AI vervangt geen psychologen, therapeuten of zorgverleners. Maar het kan hen wel beter maken in hun werk. En als dat betekent dat iemand in crisis sneller de juiste hulp krijgt, dan is dat een technologie die we serieus moeten nemen, vinden de sprekers.

Verantwoording: dit verslag is een combinatie van zelf geschreven tekst en tekst van ChatGPT op basis van het transcript van de sessie.